Όλοι μας έχουμε τραγουδήσει το «Ήταν ένα μικρό καράβι». Σχολείο, εκδρομές, παιχνίδια στην αυλή  ήταν από τα πρώτα τραγουδάκια που μάθαμε μικροί. Φαίνεται αθώο και παιδικό, έτσι δεν είναι;

Κι όμως πίσω από αυτή τη γνώριμη μελωδία, κρύβεται μια τρομακτική και αληθινή ιστορία. Το τραγούδι δεν είναι ελληνικό, είναι γαλλικό, με τίτλο «Il était un petit navire», και έχει περάσει σε πολλές γλώσσες εδώ και αιώνες. Στην παιδική του εκδοχή, μοιάζει παιχνιδιάρικο. Αλλά αν προσέξει κανείς τους στίχους του, θα τρομάξει: «Και τότε ρίξαμε τον κλήρο να δούμε ποιος, ποιος, ποιος θα φαγωθεί…»

Ο στίχος αυτός δεν είναι μεταφορά. Είναι κυριολεξία.

Η ιστορία που ενέπνευσε το τραγούδι αφορά τη γαλλική φρεγάτα «Μέδουσα», που το 1816 ξεκίνησε από τη Γαλλία για τη Σενεγάλη. Ο καπετάνιος της, αριστοκράτης αλλά άπειρος, αποφάσισε να αγνοήσει τις οδηγίες και να ακολουθήσει τον δικό του δρόμο. Το πλήρωμα βασίστηκε στις οδηγίες ενός επιβάτη – κι όχι ενός έμπειρου ναυτικού. Και όπως ήταν φυσικό, τα πράγματα πήραν τραγική τροπή: η «Μέδουσα» προσάραξε σε ξέρα, κοντά στις αφρικανικές ακτές.

Οι σωσίβιες λέμβοι δεν έφταναν για όλους. Έτσι, έφτιαξαν μια τεράστια πρόχειρη σχεδία και σε αυτήν στοιβάχτηκαν 150 άνθρωποι. Η σχεδία, δεμένη αρχικά με τις λέμβους, σύντομα αποκόπηκε και βρέθηκε να πλέει χωρίς κατεύθυνση για 13 μέρες. Εκεί, στη μέση του πουθενά, ξεκίνησε ο εφιάλτης. Ο ήλιος έκαιγε, δεν υπήρχε τροφή ή νερό, οι άνθρωποι πέθαιναν από την πείνα και τη δίψα.

Όσοι επέζησαν, βυθισμένοι στην απελπισία, άρχισαν να τρώνε τους νεκρούς. Τα πτώματα τα άφηναν πρώτα στον ήλιο για να ξεραθούν… κι ύστερα τα έτρωγαν. Ο κανιβαλισμός ήταν η μόνη τους ελπίδα επιβίωσης.

Το πλοίο «Άργος» εντόπισε τη σχεδία 13 ημέρες μετά. Από τους 150 ανθρώπους, μόνο 15 είχαν απομείνει ζωντανοί. Από αυτούς, τελικά μόνο 10 επέζησαν. Η ιστορία αποκαλύφθηκε από τους ίδιους τους επιζώντες και συγκλόνισε όλη την Ευρώπη. Ο ζωγράφος Ζαν-Λουί-Τεοντόρ Ζερικώ την αποτύπωσε στον συγκλονιστικό πίνακα «Η Σχεδία της Μέδουσας», γεμάτο απόγνωση, τρόμο και πόνο.

Κι έτσι, ο στίχος «να δούμε ποιος θα φαγωθεί» παίρνει τη σκοτεινότερη σημασία που μπορεί να φανταστεί κανείς.

Μήπως ήρθε η ώρα να αποσυρθεί αυτό το τραγούδι από τα νηπιαγωγεία;

Όταν ξέρουμε αυτή την ιστορία, είναι λογικό να νιώθουμε άβολα με τη χρήση του τραγουδιού στα σχολεία, ειδικά στους παιδικούς σταθμούς και τα νηπιαγωγεία.

Όμως, πριν ζητήσουμε την αφαίρεσή του, αξίζει να δούμε και την άλλη πλευρά:

Τα παιδιά δεν καταλαβαίνουν το βαθύτερο νόημα. Για εκείνα είναι απλώς μια μελωδία, ένα παιχνίδι με επαναλήψεις. Συνήθως, οι επίμαχοι στίχοι καν δεν τραγουδιούνται. Πολλά παιδικά τραγούδια και παραμύθια έχουν σκοτεινή προέλευση. Οι αδελφοί Γκριμ, για παράδειγμα, μας έδωσαν παραμύθια γεμάτα βία, τα οποία σήμερα έχουν “καλλωπιστεί” για να είναι κατάλληλα για παιδιά.

Η λύση δεν είναι απαραίτητα η απαγόρευση, αλλά η ενημέρωση. Οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να γνωρίζουν την ιστορία πίσω από τα τραγούδια που επιλέγουν και να πράττουν με ευθύνη.